Monica Maat

Geplaatst 20 augustus 2020

Over een muzikale film en geometrie.

Tussen Geometrie en Muziek en Allegro Brillante  

Over het ontstaan van een muzikale film

Het was 2017, daar begon het, tegen het einde van dat jaar werd o.a. de basis gelegd voor wat later zou uitmonden in een muzikale film gebaseerd op geometrie. Dat jaar, 2017 begon vol schwung en leuke activiteiten en was sowieso bijzonder i.v.m. de viering van 100 jaar De Stijl. Een andere activiteit in dat jaar was het samenstellen van een boek samen met dichter Michel Martinus over geometrie. D.w.z. ik had Michel gevraagd om gedichten bij mijn geometrische werken te schrijven, terwijl ikzelf een toelichting schreef over de werkwijze en het ontstaan van het werk. Vol vaart ging Michel aan de slag en binnen mum van tijd stuurde hij elke dag een lyrisch gedicht  bij de geometrische afbeeldingen die ik hem per dag zond, met soms meerdere variaties op hetzelfde werk. En zo vlogen wij 2018 binnen terwijl ikzelf de lay-out en vormgeving van het boek verzorgde. Ons plan om het boek in het Stadsmuseum van Harderwijk te presenteren werd enthousiast ontvangen en ook de werkzaamheden rondom mijn geometrische kunstfilm die in het museum gepresenteerd zou worden liepen gesmeerd. Zo wisten we met veel plezier naar de presentatie toe te leven. Toch ontbrak er nog wat. Corien van der Meulen, de vol passie werkende directeur van het Stadsmuseum zou een welkomstwoord houden en het eerste exemplaar van ons boek in ontvangst nemen, kunsthistorica Sophie van Steenderen, die ik hoog acht vanwege  haar originele en vlotte presentaties en columns zou, op ons verzoek op haar geheel eigen wijze, over de tentoonstelling vertellen, dus daar lag het niet aan. Nu hou ik op één of andere manier erg van combinaties, waarom weet ik niet, maar goed die waren inmiddels al behoorlijk ontstaan, toch ontbrak er wat. Er was beeldende kunst, dichtkunst, film-animatiekunst en ...? Muziek, muziek, dat was het wat ontbrak! En laat nou Michel Martinus een gitaarduo en componiste kennen! Zou dat wat kunnen zijn? Zou hij ze aanschrijven?

Tussen kwast en muziek

Muziek en beeldende kunst… er zijn oneindig veel voorbeelden van. Zo schreef de Franse kunsttheoreticus Charles Blanc in 1876 al dat kleur en muziek meer met elkaar te maken hebben dan we denken. Die gedachte had o.a. invloed op Vincent van Gogh. Hij nam pianolessen om kleurtonen beter te begrijpen. Zijn bekendste werk ‘Zonnebloemen’ omschreef hij niet voor niets als een ‘symfonie in blauw en geel’. Maar er is meer tussen kwast en muziek. Ook in de moderne kunststromingen speelde klassieke muziek een rol. De expressionistische kunstenaar Wassily Kandinsky bijvoorbeeld, vond zijn inspiratie o.a. in de Oostenrijkse componist *Arnold Schoenberg. [Schönberg] De ideeën van Schoenberg over klassieke muziek vielen goed bij de Russische kunstenaar. Kadinsky legde namelijk veel verbanden tussen de muzikale composities en zijn schilderwerk en probeerde zo geluid om te zetten in kleur en vormen. Op die manier vertegenwoordigde elke kleur een ander timbre. [klankkleur] Ik doe het hem niet na!

Wassily Kandinsky Impression III [Concert] 1911 Oil on canvas. De Städtische Galerie im Lenbachhaus in Munchen

Schilderij van Van Gogh De Sterrennacht. Henri Dutilleux  [1916 -Parijs 2013] was een Franse componist en muziekpedagoog. Hij componeerde Timbres, espace, mouvement, een werk voor orkest dat door hem in 1978 is geschreven. Het draagt als ondertitel La nuit etoilée, wat  een verwijzing is naar het schilderij De Sterrennacht van Vincent van Gogh

Boven: afbeelding van een fresco waarop een Lyra is te zien.

Boven:  detail grafschildering bij Beni-Hasan van een Semitische nomade met Lyra.[soort harp]

Tussen penseel em stilte of... harp?

In tegenstelling tot Kandinsky hou ik van stilte als ik met mijn geometrische werk bezig  ben. Het ontwerpen en schilderen is voor mij een soort meditatie en stilte lijkt daarbij ruimte in mijn hoofd en borstkas te geven. Daarnaast hou ik het meest van de klanken van de harp en dat doet mij denken aan oude afbeeldingen op rotswanden, u heeft ze vast wel eens gezien. Ik neem u even mee terug in de tijd, in dit geval naar de necropolis van Beni Hasan, de stad van de doden in Egypte. Een grote begraafplaats met rotsgraven. De oudste afbeelding van een ‘soort’ harp de z.g. Lyra is te vinden op een grafschildering bij Beni-Hasan waar een Semiet de klankkast tegen zijn buik houdt. De fresco is van 1890 v. Christus en laat rondtrekkende nomaden uit Assyrie [nu Syrië] zien. 

Men weet overigens zeker dat dit Semieten zijn, want zij droegen veelkleurige kleding, terwijl de Egyptenaren alleen wit droegen. Dat is op de grafschilderingen duidelijk te zien. Dit overigens terzijde, maar ik vond het een aardig gegeven om te vertellen.

Tussen geometrie en muziek

Tja,… muziek en beeldende kunst is te doen maar muziek en geometrie, dat is andere kost, geen gemakkelijk thema. Er is genoeg te vinden daar niet van, maar ga maar eens vertellen over John Coltrane, jazzmuzikant en een van de meest invloedrijkste saxofonisten uit de jazzgeschiedenis [New York 1926 –1967] en over de Coltrane Cirkel & Geometrie.

Nu moet u weten dat mijn theoretische muziekkennis volstrekt ontoereikend is al schrijf en componeer ik liedjes en pingel ik wat op mijn keybord, maar heel eenvoudig gezegd zette Coltrane zijn muzieknoten die hij had omgezet in letters, niet in horizontale notenbalken maar in cirkels, zijn z.g. TOONCIRKELS. Binnenin die cirkels kun je lijnen doortrekken, door de toonvakken met elkaar te verbinden zodat er  bijvoorbeeld een geometrisch figuur zoals een pentagram [vijfpuntige ster] te voorschijn komt  waarvan de punten symmetrisch aan de kanten van de cirkel bij dezelfde noten uitkomen, of je ziet met andere verbindingen tussen de tonen bijvoorbeeld een dodecagram [twaalfpuntige ster] verschijnen. Zo heeft hij vele variaties  toegepast.

Voorbeelden Coltrane Cirkel pentagram en dodecagram

Op een andere manier hebben, zoals u waarschijnlijk bekend is, ook vele onderzoeken plaatsgevonden naar de composities van Johann Sebastiaan Bach in verband met geometrie en numerologie. Bachs composities worden ook wel als architectonische bouwwerken gezien of omschreven als heel  geconstrueerde, mathematische muziek.

  Schilderij San Marco monica maat ©

Tussen geometrie en twee Gitaren

Ik schreef al over kunstenaars die zich lieten inspireren door muziek, maar dat kan natuurlijk ook andersom werken, want vele componisten lieten of laten zich inspireren bij het schrijven van een compositie door kunstwerken. U vindt er iets verderop in deze brief een levend voorbeeld van, want ondertussen had dichter Michel Martinus de componiste aangeschreven en dat was niet tevergeefs. Zo werd in 2017 een basis gelegd die, naar later bleek, tot een prachtige muzikale schepping en samenwerking heeft geleid. Aan mij is de eer te beurt gevallen dat op twee van mijn geometrische werken, met bijbehorende gedichten van Michel Martinus, een compositie is geschreven door componiste Annette Kruisbrink. Samen met Arlette Ruelens heeft zij deze compositie voor twee gitaren inmiddels ten gehore gebracht op een aantal openingen van mijn exposities namelijk in het Stadsmuseum Harderwijk en Galerie Bos Fine Art in Den Haag.

Schilderij Islamitische geometrie design no.2 Diamant van monica maat © Eén van de twee werken waarop de compositie Allegro Brillante is gemaakt.

Schilderij Islamitische geometrie design no.1  [blauw] van monica maat © Eén van de twee werken waarop de compositie Allegro Brillante is gemaakt eSchilderij Islamitische geometrie design no.1 n waar de dichter Michel Martinus een gedicht op heeft geschreven.

ISLAMITISCHE GEOMETRIE   design no 1

Met duimstok ben ik haar werk binnengestapt om de invloeden,

verhoudingen en kleuren van grof tot fijner te schatten en te meten.

Uit gekaderde mond, verbinden lijnen en vlakken,

als meetkundige vormen elkaar, volgens de oude

Islamitische rekentijd. Door zintuigen wordt

hedendaagse kennis met veelgeprezen wetenschap

tot groter schoonheid in nieuwe creaties ontworpen,

zonder de maat te nemen.

Michel Martinus ©

Annette Kruisbrink vertelt over haar compositie 'Allegro Brillante' voor twee gitaren:

"De compositie is gemaakt ter gelegenheid van de presentatie van een kunstboek van Monica met gedichten  van Michel Martinus. Uit het boek koos ik twee door Monica gemaakte geometrische afbeeldingen en de daarop geïnspireerde teksten van Michel Martinus. Met behulp van een web app waarbij middels geometrische figuren toonladders en akkoorden gevormd kunnen worden, heb ik de vormen van de twee afbeeldingen nagebootst. Met de zo ontstane akkoorden en toonladders is Allegro Brillante gecomponeerd".

Uitvoering van Compositie 'Allegro Brillante' op film

Begon ik dit artikel met het jaar 2017, inmiddels is het 2020 en afgelopen mei is de compositie ’Allegro Brillante’ op film vastgelegd. Over Geometrie en Muziek gesproken, ik kan er nog veel over vertellen maar het filmpje heeft nu lang genoeg op zich laten wachten en soms zegt muziek meer dan woorden, een compositie laat zich immers niet in woorden vatten. Neemt u een kijkje? U kunt het zien en beluisteren via:

 https://youtu.be/q08OObWBS2w

Publicatie 

Dit artikel is per 19 september 2020 gepubliceerd bij de rubriek KUNSTNIEUWS  van EXTO:  https://www.exto.nl/kunstnieuws/monica-maat-2.html

Online expositie bij Exto

Mijn online expositie in galerie ‘OPMAAT’ bij Exto is te bezichtigen via exto.nl | 'De Schoonheid van Geometrie anno 2020' als ...

mm